Let me tell you bout…..the bees!

Ik woon in een bosrijke en groene omgeving. Ik heb iedere zomer dan ook veel ongewenst bezoek van talloze insecten. De enige die ik wel verwelkom op mijn balkonnetje vol met planten, zijn bijen. We staan er helemaal niet bij stil, maar deze insecten zijn van levensbelang voor ons. Klinkt best drastisch, en dat is het ook. Ze zijn van levensbelang voor ons ecosysteem, en daardoor automatisch voor ons. We kennen bijen van honing. En daar stopt onze algemene kennis zo’n beetje. We weten dat bijen zorgen voor honing, en dat zij dit halen uit bloemen. Maar een bij omvat veel meer dan dat. Zo zorgt het voor bestuiving. Als je eens een bij in jouw tuin of balkon ziet, kijk er dan eens aandachtig naar. Als een bij een bloem heeft bezocht, zie je vaak aan zijn achterlijfje klontjes stuifmeel zitten. Dit zorgt o.a voor bestuiving. Zeer nuttige beestjes dus, die bijen, en daarom vind ik het de hoogste tijd worden om eens volop aandacht te gaan besteden aan deze prachtige beestjes. Wat voor soorten bijen zijn er bijvoorbeeld? Wat is nu precies bestuiving? En wat kunnen wij doen om de bij te redden van uitsterven? In ieder geval niet doodmeppen of wegslaan. 

DE HONINGBIJ

Er zijn vele honingbijenvolken te traceren in NL, maar deze worden met uitsterven bedreigd. Wat zijn nu precies honingbijen? Laten we beginnen met het voorstellen van de familieleden. Die bestaat uit:

– een koningin

– tienduizenden werkbijen

– honderden darren

Darren zijn mannetjes, die de taak hebben de koningin te bevruchten. Zo’n bijenvolk bestaat uit ongeveer 42.500 tot 50.000 honingbijen. Deze worden door imkers in korven of kassen gehouden zodat zij de honing die overblijft, kunnen oogsten. De koningin blijft altijd thuis. We zullen dus vooral de werkbijen aantreffen in onze tuinen, in de natuur en op onze balkonnetjes. Bijen kunnen wel drie kilometer vliegen en waarschuwen elkaar met een soort “ dansje” in de lucht. Misschien heb je dit wel eens gezien. Ze waarschuwen elkaar op deze manier om aan te geven dat er ergens in de buurt een lekkere plant vol nectar staat. Een bij is “ bloemvast”. Dit wil zeggen, zij in één vlucht op precies dezelfde bloemen zitten om hun nectar te halen. Zodra de fruitbomen beginnen te bloeien, zet een imker meteen de bijenkassen uit in de boomgaarden. De bijen doen hun werk, en bestuiven de bloemen zodat de bloemen worden bevrucht. Zodra de fruitbomen zijn uitgebloeid, zet de imker de bijen bijvoorbeeld in een veld met koolzaad. Dit verklaart meteen, waarom er ook zoveel soorten honing zijn. Zo is koolzaadhoning nogal stug van textuur, en acacia honing juist vloeibaar. 

De honingbijen vliegen in het wild vanaf Maart tot Oktober.In het wild levende honingbijen volkeren komen in Nederland niet meer voor.

Een bij “ drinkt” nectar uit de bloemen. Bij zo’n bezoekje aan een bloem komt de bij ook in aanraking met stuifmeel. Dit stuifmeel blijft in de “ haren” van de bij achter. Dit laat pas los als de bij weer een andere bloem bezoekt. Dit stuifmeel komt op de stempel van de bloem terecht en de bloem wordt bestoven. De bij bewaart het stuifmeel als een soort kluitje aan zijn achterlijf. Dit kun je af en toe zien, als je de bijen goed bestudeert. Nectar en stuifmeel worden door werkbijen in de kasten bewerkt en in de raten afgezet. De nectar wordt gebruikt als voeding. Stuifmeel is nodig voor voldoende eiwitten, vitaminen en andere stoffen in de voeding van de bij.

Behalve honingbijen vliegen er ook veel andere soorten in onze tuintjes en balkonnetjes. Hun honing wordt NIET geoogst,maar zij hebben de honing wel hard nodig om hun soort in stand te houden. Ook deze wilde bijen en hommels zijn van levensbelang voor de bestuiving en beplanting. Welke zien we zoal?

DE METSELBIJ ( wilde bij)

Metselbijen danken hun naam aan de wijze van de nestbouw. Ze metselen vaak met aarde de muren van hun broedcellen. De metselbij vliegt vanaf Maart tot Augustus.

DE BEHANGERIJ ( wilde bij)

Deze bij “ snijdt” stukjes uit bladeren om daarmee haar nestgangen te bekleden. De behangerij vliegt vanaf Juni tot Augustus. 

DE ZANDBIJ ( wilde bij)

Er zijn méér dan zeventig soorten zandbijen. Enkelen daarvan maken nesten verticaal in de grond, anderen hebben een zaad-of leenwal nodig. Zandbijen vliegen vanaf Maart tot Oktober

DE MASKERBIJ 

Makerijen danken hun naam aan het feit dat de mannetjes een opvallende witgele aangezicht hebben. De vrouwelijke bijtjes hebben vaak twee gele strepen tussen de ogen. Makerijen vliegen vanaf Mei tot September.

 

WAT IS NU HET VERSCHIL TUSSEN EEN BIJ, EEN WESP EN EEN HOMMEL?

We beschouwen wespen vaak als bijen en andersom. Toch zijn het totaal verschillende beestjes. Bijen en hommels hebben om te beginnen de beharing om stuifmeel te verzamelen. Hommels zijn veel hariger en ook groter dan bijen. Zowel hommels als bijen zijn vegetariërs, ze leven op stuifmeel en nectar. Bij wespen ligt dit anders, dat zijn echte vleeseters. Wespen vangen rupsen, en insecten, en voeren deze aan hun eigen larven. Wespen zijn veel minder behaard dan bijen en hommels en zijn kenmerkend aan hun vrij felle gele/zwarte kleuren. Een hommel heeft deze bijvoorbeeld veel minder opvallend dankzij de beharing. 

Wespen kunnen meerdere keren steken. Vaak wordt gedacht, dat een wesp maar één keer kan steken, en dan dood gaat, maar dat is juist alleen maar het geval bij de hommel. Een bijenvolk is ook veel groter dan een wespenvolk, en is in staat de winter te overleven. Een wespenvolk sterft uit voordat de winter begint. 

Bijen maken voedselvoorraden aan. Dit doen wespen niet. Ze eten onder andere de zoete braakstof van hun eigen larven, en als dit niet meer voorradig is ( meestal aan het eind van de zomer) gaan wespen op jacht naar ander zoet voedsel. Juist: onze drankjes en zoete ijsjes enz. Bijen zullen dit nooit doen, omdat zij voldoende hebben aan hun voedselvoorraden. Significant detail is dus, dat bijen ons nooit echt lastigvallen, wespen wel. 

WAT TE DOEN BIJ EEN BIJEN/HOMMEL OF WESPENSTEEK?

Misschien is het je meerdere malen overkomen, gestoken worden door een wesp. Dit gebeurt veel frequenter dan bijensteken. Zowel bijen als hommels als wespen kunnen alle drie steken. Als ze steken, dan is dit altijd onze eigen schuld. Als we naar onszelf kijken in een bedreigende situatie zetten wij ook “ onze stekels” uit om in de verdediging te gaan. Zoals je hierboven kunt lezen steken hommels en bijen enkel als zij zich levensbedreigend voelen. Bijvoorbeeld als we ( per ongeluk) bovenop ze gaan zitten, of als ze ergens in zitten verscholen waar wij dit niet kunnen waarnemen, of als wij hun woongebied versoren. Als zij op bloemen zitten en hun belangrijke werk ( ook voor ons!) doen, storen zij zich totaal niet aan ons. Belangrijk is dus, om deze werkbezoekjes nooit te verstoren of te laten verstoren door bijvoorbeeld dartelende huisdieren of kinderen. Met wespen ligt het wat moeilijker.Zoals je hebt kunnen lezen krijgen deze meer behoefte aan zoetigheid zodra hun eigen voorraad is beperkt. Zij kunnen het ons daarom knap lastig maken. Een wesp zal nooit spontaan een mens steken. Enkel als hij wordt bedreigd ( weg meppen, slaan met voorwerpen) Wat je sowieso kunt doen is je zoete lekkernijen goed af te dekken. Zet in veel hoeken van tuinen en balkonnetjes half gevulde bierflesjes waaraan je wat honing toevoegt, zodat het gaat gisten. Probeer te voorkomen, dat wespen tussen kleding en bekleding van stoelen gaan nestelen. Als ze bekneld raken, is de kans zeer groot dat ze gaan steken. Dat heb ik zelf ook eens ondervonden, toen ik in mijn bootschoentje wilde glippen met mijn voet en daarin een wesp bleek te zitten……AUW! Als je in een bosrijke omgeving bent, controleer dan altijd je kleding en schoenen voordat je deze aan/uittrekt. Hamvraag: zijn de steken gevaarlijk. Dat ligt genuanceerd. Ze zijn op zich onschuldig, wel vreselijk pijnlijk ( !!!!!!) maar echt gevaarlijk, dat zijn ze voor enkelingen. Vaak worden deze enkele gevallen breed uitgemeten in de media wat een angstgolf oplevert.

Mocht je na een steek ademhalingsmoeilijkheden krijgen of een reactie krijgen op het hele huidoppervlak, ga dan direct naar de polikliniek van een ziekenhuis. Vaak, als er wordt geroepen ”ik ben door een bij geprikt” is er geen sprake van een bij, maar van een wesp. Een bij heeft helemaal geen interesse voor de mens, behalve misschien als je op blote voeten in het gras loopt en er bloeit klaver – een bij of een hommel bezoeken de klaver en als je er op gaat staan, dan prikken ze.We hebben 6 soorten wespen in Nederland, maar 2 soorten ervan plagen mensen dat zijn de VESPULA VULGARIS (gewone wesp) en de VESPULA GERMANICA (Duitse wesp), ook wel de “limonadewesp” genoemd. Wespen gaan in augustus en september en soms tot in oktober op zoek naar zoetigheid en komen dan bij mensen op het terras, wat als héél vervelend kan worden ervaren. Maar wespen hebben zeker nut, ze ruimen heel veel insecten op. Wespen zijn vlees eters, bijen en hommels zijn daarentegen vegetarisch en leven van nectar en stuifmeel, zoals je eerder hebt kunnen lezen, en dat maakt wespen ook bijzonder. 

Insectensteken kenmerken zich door plaatselijke zwelling, roodheid en veel pijn en jeuk. Bij een ernstige allergische reactie zien we andere kenmerken:

– ernstige zwelling en roodheid

– pijn en jeuk die meer zijn verspreid over het gehele lichaam

– soms voelen mensen zich koortsig en ziek, en hebben shock-verschijnselen. 

In bovenstaande gevallen is het zaak om snel en direct te handelen, bel direct de alarmcentrale en breng het slachtoffer in halfzittende houding. In medische kringen wordt er onderscheid gemaakt naar de ernst van de reactie volgens de schaal van Müller:

GRAAD 1:

Symptomen van de huid, zoals jeuk , ontstaan van galbulten, en rode, jeukende bultjes over het gehele lichaam. De roodheid kan tevens over het gehele lichaam voorkomen.

 GRAAD 2:

Graad 1 + zwelling van bijvoorbeeld oogleden, tong, keel en lippen. Daarnaast misselijkheid, braken en een licht gevoel in het hoofd.

GRAAD 3: 

Graad 1+2+ ademhalingsproblemen en/of ernstige kortademigheid

GRAAD 4:

Graad 1+2+3+ bewusteloosheid, verlaagde bloeddruk en shock. 

Na een steek kan iemand direct heel heftig reageren ( graad 3+ 4) maar ook kan er aanvankelijk normale reacties plaatvinden ( graad 1+2) Het is dus zaak om goed op de reacties te letten als je zelf wordt gestoken of dat een ander wordt gestoken. 

WAT TE DOEN BIJ EEN STEEK?

– kijk of de angel nog in de huid zit. Als deze er nog in zit, gebruik dan je vingernagel of de botte kant van een mes om de angel weg te schrapen. NEEM GEEN PINCET. Hiermee kan je het achtergebleven gifzakje samendrukken waardoor het resterende gif in de bloedsomloop terecht kan komen. 

– koel de plek waar je bent gestoken goed af met ijs om zwelling, jeuk en pijn te beperken. Een zalf werkt ook.

– Ga naar de huisarts als de zwelling erg groot wordt, en vurig wordt van kleur.

– GA DIRECT NAAR HET ZIEKENHUIS of de huisarts als jij of een omstander is gestoken in de keel of in de mond!  Zuig op een ijsblokje om de ergste zwelling te beperken. 

– desinfecteer het wondje nadat de zwelling wat is verminderd. 

HOE KUNNEN WIJ HELPEN OM DE BIJENPOPULATIE IN STAND TE HOUDEN?

Het mag duidelijk zijn, dat bijen en hommels ontzettend nuttige beestjes zijn. En dat we werkelijk WAT moeten gaan ondernemen, om deze beestjes van uitsterving te redden, want de toestand is zeer zorgelijk. Bijen hebben het afgelopen jaren zeer moeilijk gekregen om te overleven. Dit is te verwijten aan ziektes, parasieten, neonicotinoiden ( bestrijdingsmiddelen) en…..omdat er TE WEINIG verschillende bloemen in onze tuintjes en balkonnetjes vindbaar zijn. Er zijn verschillende oorzaken voor de bijensterfte. Eén oorzaak is het gebrek aan voedsel: door de intensieve landbouw en verstedelijking zijn er minder (verschillende) bloemen. Vooral wilde bijen hebben daar last van: ze zijn afhankelijk van bloemen in hun directe omgeving. Honingbijen en hommels kunnen langere afstanden vliegen en hebben dus meer mogelijkheden om voedsel te vinden. Honingbijen hebben meer last van de varroamijt en parasieten, waardoor zelfs complete bijenvolken sterven. Maar de belangrijkste oorzaak voor de bijensterfte is waarschijnlijk het gebruik van neonicotinoïden: een veelgebruikt bestrijdingsmiddel. 

 

Neonicotinoïden zijn bestrijdingsmiddelen (pesticiden) tegen insecten die planten eten of leegzuigen. Deze insecticiden worden veel gebruikt in de land- en tuinbouw, al wordt het gebruik van neonicotinoïden steeds meer aan banden gelegd. Veel (bloemen)zaden worden met de insecticiden behandeld: in de fabriek dompelen ze de zaden onder in het middel. Als het zaad ontkiemt, verspreidt het gif zich door de hele plant. Via de nectar en het stuifmeel van de bloemen komt het bij de bijen terecht. Heel kleine hoeveelheden van de stof zijn al giftig. Neonicotinoïden komen ook voor in mierenlokdozen en vliegenvangers die gewoon in de winkel te koop zijn. Het gif breekt moeilijk af en blijft lang in de grond of het water aanwezig  Van de 338 bijensoorten die ooit in Nederland voorkwamen, staat méér dan de helft op de lijst van bedreigde soorten ( de zogenoemde “ rode lijst”) Er zijn er inmiddels al 35 verdwenen, en dat is zeer zorgelijk. Milieu Centraal besloot daarom een campagne te gaan voeren om de bijen te gaan helpen. Zij roepen ONZE hulp in. Want al heb je een grote mega tuin, of een piep-kleine, een grote of kleine balkon, een dakterras…..OOK JIJ kunt helpen om de bijensterfte tegen te gaan! Het Milieu Centraal heeft een aantal zeer bruikbare en nuttige tips opgesteld. Deze deel ik met jullie:

• 1
  Zet bloemen in je tuin of op je balkon waar honingbijen en wilde bijen op afkomen. Check de lijst met bijenvriendelijke planten.
• 2
  Kies bloemen die in verschillende maanden bloeien: bijen hebben van het voorjaar tot in de herfst bloeiende planten nodig.
• 3
  Zorg dat bijen in je tuin kunnen nestelen. Zet bijvoorbeeld een bijenhotel neer en zorg voor rommelhoekjes in de tuin.
• 4
  Heb je last van andere insecten? Gebruik preventieve en milieuvriendelijke maatregelen om ze te bestrijden. Zie Plagen in de tuin bestrijden.
• 5
  Check het etiket: vermijd spuitbussen, korrels of andere bestrijdingsmiddelen die de volgende stoffen bevatten: imidacloprid, thiacloprid, of acetamiprid. Dit zijn neonicotinoïden die giftig zijn voor de bij.
• 6
  Koop het liefst biologische zaden en planten: die zijn niet met gif (neonicotinoïden) behandeld.

( Bron: Milieu Centraal)

NOG ENKELE TIPS VAN MC:

Koop biologische zaden en planten en eet zoveel mogelijk biologisch. Veel zaden, bollen of planten zijn behandeld met neonicotinoïden. Daardoor komt het gif vanzelf in de plant en bloemen terecht. Koop het liefst biologische zaden en planten. Je vindt ze onder meer via Zaadgoed en Wilde Weelde.  Ook biologisch eten helpt: zo stimuleer je een landbouw zonder neonicotinoïden. Koop ook liever biologische bloembollen.

ROMMELHOEKJES EN BIJEN HOTELS

Wilde bijen en hommels maken nesten in de grond of in rommelhoekjes met vermolmde stronken en holle takjes. Zonnige, niet vol begroeide plekjes zijn favoriet voor bijen die in de grond nestelen. Laat in de winter ook wat uitgebloeide planten staan.  Je kunt ook nestkasten of bijenhotels neerzetten. Die kun je kant-en-klaar kopen bij het tuincentrum of zelf maken van simpele materialen als rietstengels, bamboestokjes en houtblokken waarin je gaten boort. Het liefst zijn de gaatjes verschillend van grootte en diepte (4 tot 20 cm diep en 3 tot 8 mm doorsnee) en glad afgewerkt aan de voorkant (schuur splinters weg). De achterkant van de stengels en gaten moet dicht zijn. Zorg voor een afdakje tegen regenwater en plaats het bijenhotel met de opening naar het zuiden. Je kunt het hotel zo klein en groot maken als jij wilt. Op www.bijenhotels.nl vind je tips en voorbeelden. 

Kortom: laten we met zijn allen er ALLES aan doen, om het de bijen en hommels zo aangenaam mogelijk te maken. Sla ze voortaan niet weg, maar ontvang ze alsof je Koningin Maxima ontvangt. Verzwakte bijen kunnen bij jou in de buurt komen. Als je dit merkt, kun je een schaaltje met rauwe honing neerzetten. Dit kan de bij dan drinken om aan te sterken. Let er wel op, dat je zuivere honing gebruikt direct van een plaatselijke ( hobby) imker. Honing uit de winkels zijn vrijwel altijd afkomstig uit het buitenland, met name Amerika, Deze honing kan mogelijk zijn besmet met het zogenoemde Amerikaanse vulbroed.  Liefst rauwe, koud geslingerde honing uit eigen land dus. 

Wil je meer lezen over honing? Klik hier. 

Hieronder een handige lijst met bloemensoorten die gunstig zijn voor de bij:

( Bron: Milieu Centraal)