Hoe maak je zelf chocolade?

Chocolade….Sommigen loopt het water al in de mond bij het woord alleen. Like me 😉 Chocolade heeft iets magisch voor mij. Al sinds dat ik het mij kan herinneren ben ik er dol op. Mijn voorkeur gaat uit naar puur, maar witte chocolade ( wat eigenlijk geen chocolade is) vind ik ook onweerstaanbaar. Ik hoef niet uit te leggen, dat het nu niet bepaald een gezonde versnapering is. Bijna wekelijks horen we wel weer een berichtje in de media, waaruit blijkt dat chocolade erg gezond is voor dit/dat, zus en zo. Dit klopt, want in chocolade vinden we bepaalde stofjes die goed zijn voor lichaam en geest. Maar wat er niet bij wordt verteld is dat het om stofjes IN chocolade gaat. Chocolade zelf blijft gewoonweg een massa van suiker, vet en cacao, met in het ergste geval veel toevoegingen. Ondanks al die gezonde stofjes blijft chocolade erg rijk aan suiker en vetten. 

HOE PUURDER, HOE GEZONDER?

Veel mensen eten dagelijks een stukje pure chocolade. Dit omdat ons wekelijks wordt verteld, dat het gezond is. Alhoewel alles genuanceerder ligt, klopt het wel. Pure chocolade is rijk aan antioxidanten, kunnen zorgen voor een goede cholesterol ( HDL) en we krijgen er een beter humeur van. 

We danken al deze cliams aan de cacaoboon. Deze boon is zeer rijk aan antioxidanten, in de vorm van flavonoïden en essentiële mineralen als reservatol, magnesium, tryptofaan en anandamide. Om een voorbeeld te geven: cacaobonen bevatten meer antioxidanten dan blauwe bessen. 

Chocolade bestaat vrijwel altijd uit een mengsel van cacaoboter, melk, melkpoeder, cacaomassa, suiker en een rits aan smaak en geurstoffen. Bij “ witte” chocolade wordt geen cacao ( massa) gebruikt, bij pure chocolade worden er geen melk/melkpoeders toegevoegd. 

De meest “ gezonde” keuze tussen melk, puur of wit is inderdaad pure chocolade. Deze variant bevat vrijwel altijd de minste ingrediënten, en bevat het meeste cacao. Hoe hoger een cacaogehalte, hoe beter, en dit hebben fabrikanten ook begrepen. We komen tegenwoordig erg veel plakken en repen tegen met in het groot het cacaogehalte op de verpakking. Pure chocolade mag pas puur worden genoemd, als het cacaogehalte tenminste 54% bevat. 

De beste keuze om te maken, als het komt op chocolade in het algemeen, zijn dus inderdaad de pure varianten. Toch ligt dit erg genuanceerd. Ook pure chocolade bestaat niet alleen uit cacao. We vinden ook in de meest pure varianten suikers en vetten. Soms is dit gehalte zelfs veel hoger dan gewone pure chocolade om een zeer bittere smaak wat te maskeren. Dit zien we vaak bij varianten vanaf 63% of meer. Wat we ook vaak zien, is dat pure, extra pure en “ XL puur” chocoladevarianten meer suikers bevatten, hoe lager het cacaogehalte blijkt. 

AHI_434d50323337343635_1_200x200_JPG

Deze reep bevat bijvoorbeeld 72% cacao, en bestaat verder uit cacaomassa, suiker, cacaoboter, sojalecithine, en vanillearoma. Per reep geeft het 25 gram suikers, en 27 gram verzadigd vet. 

AHI_434d50313832383738_1_200x200_JPG

Dit extra pure reepje bevat naast 63% cacao: cacaomassa, suiker, magere cacaopoeder, sojalecithine, en vanille aroma. In dit reepje zit veel meer suiker om meer op smaak te brengen: per 100 gram ( half reepje) 34 gram, en 37 gram verzadigd vet. 

001210068_001_232897_200

Er zijn ook plakken pure chocolade verkrijgbaar die 90% of meer cacao bevatten. Deze plakken bestaan veelal uit cacaomassa en cacaoboter, magere cacaopoeder, suiker en vanille. Deze plak bevat bijvoorbeeld 90% cacao en geeft daarom ook veel minder suikers: 7 gram. Maar wel extreem veel vet: 30 gram verzadigd vet. Feitelijk is het óf kiezen voor veel suikers, óf veel verzadigde vetten. 

BIOLOGISCH, SUIKERVRIJ, RAUWE CHOCOLADE

Erg hip tegenwoordig: de biologische, suikervrije en “ rauwe” chocolade. Om te beginnen met de biologische varianten: dit maakt nauwelijks tot geen enkel verschil t.o.v niet biologische varianten. Het enige verschil zit hem in de biologische ingrediënten. Suiker wordt in dit geval rietsuiker, en de cacaoboter is van biologische afkomst. Soms kan het wel verschil maken in ( trans) vetten, omdat er minder gebruik wordt gemaakt van andere additieven. 

AHI_434d50313935393037_1_200x200_JPG

Deze extra pure chocolade bevat 66% cacaomassa, 26% rietsuiker, 8% cacaoboter, sojalecithine, en vanille poeder. Per reep ( 100 gram) tik je 26 gram suiker weg en 17 gram verzadigde vetten. Het bevat dus geen transvetten. Uiteraard nog wel erg veel suiker. 

Suikervrije chocolade bestaat al jaren, maar is door de gezonde trend opnieuw ontdekt. Waar de repen voorheen nog ergens achterin het schap van natuurvoedingsproducten lagen te verstoffen, zijn ze afgestoft, kregen een nieuwe hippe verpakking en liggen nu naast alle andere chocoladevarianten. Suikervrije varianten zijn gezoet met kunstmatige zoetstoffen. De smaken worden vaak opgevangen met vetten, en melkroom. In sommige varianten vinden we zelfs tarwebloem, zoals in deze variant van het merk Damhert.

001241062_001_236085_200

De ingrediënten lijsten zijn ook vaak vele malen langer dan gewone chocolade. Deze chocolade bevat bijvoorbeeld de volgende zaken:

MELKcho­co­la­de (48%) (ta­ga­to­se, vol­le MELKpoe­der, ca­cao­poe­der, ca­cao­bo­ter, ca­cao­mas­sa, emul­ga­tor (SO­JAle­ci­thi­ne), na­tuur­lijk aro­ma (va­nil­le)), TAR­WEbloem, BO­TER­con­cen­traat (7,6%), ta­ga­to­se­si­roop (ta­ga­to­se (34%), zuur­te­re­ge­laar (zout­zuur)), fruc­to-oli­gos­ac­cha­ri­den, TAR­WEzet­meel, rijst­zet­meel, rijs­mid­de­len (am­mo­ni­um­car­bo­naat, na­tri­um­car­bo­naat, na­tri­um­di­fos­faat), vol­le MELKpoe­der, emul­ga­tor (mo­no- en di­gly­ce­ri­den van vet­zu­ren), zout, na­tuur­lij­ke aro­ma (va­nil­le). 

Per 100 gram geeft dit reepje “ maar” 8,6 gram suiker. Maar aardig wat vetten: 15 gram verzadigd vet. Ook is er vaak royaal gestrooid met zout en andere smaakversterkers. Je kunt je dus afvragen wat nu werkelijk beter is. 

Rauwe chocolade is een trend. Rauwe chocolade wordt gemaakt van cacaobonen die niet zijn gebrand en dus nog rauw zijn, waardoor deze meer voedingsstoffen behouden. Deze worden vermalen tot poeder. We kunnen in de biowinkel rauwe cacaopoeder kopen. Rauwe chocolade is de beste keuze. Afhankelijk van toevoegingen bevatten deze soorten vrij weinig ingrediënten en hebben ze de meeste voedingswaarde. 

lovechock_pure-nibs

Meest bekend zijn de rauwe chocoladerepen van LoveChock. Zij kiezen ervoor om hun repen te zoeten met kokosbloesemsuiker. Dit geeft dus wel nét zoveel suikers als “ gewone” repen en/of andere rauwe chocoladerepen. De reepjes bestaan gemiddeld uit 80% cacaobestanddelen. Dit reepje pure rauwe chocolade bevat bijvoorbeeld cacaomassa, cacaoboter, gedroogde kokosbloesemnectar ( is gewoon kokosbloesemsuiker) cacaobibs, lucumapoeder, vanillebourbon, zeezout. Per reepje van 40 gram bevat het gemiddeld 5 gram suiker en 15 gram verzadigd vet. Het geeft beduidend minder suiker en vetten, bovendien meest gezonde vetten en een beter alternatief op suiker. 

De boodschap : lees verpakkingen goed. Ga voor het hoogste cacaogehalte, kies rauwe chocolade varianten en let op de suikers en de verzadigde vetten. Staar je niet blind op hippe verpakkingen en trends. Het gaat uiteindelijk altijd om wat er werkelijk in zit. 

SAM_4669

ZELF GEZONDE CHOCOLADE MAKEN

Ik heb het gewoon goed bekeken: ik maak mijn chocolade lekker zelf. Dit is helemaal niet moeilijk, sterker nog, het is binnen nog geen 5 minuten gepiept. Je kunt chocolade op twee manieren maken: met 100% biologische rauwe extra vierge kokosolie, of met biologische cacaoboter.

CHOCOLADE MET KOKOSOLIE

 Chocolade maken met kokosolie is meest gemakkelijk, en het bevat maar drie/vier ingrediënten., het vierde ingrediënt ( vanillebourbon) is vaak niet nodig, maar hoort natuurlijk wel een beetje in chocolade.

SAM_5254

Belangrijk is wel, dat je de juiste varianten kiest. Gebruik bijvoorbeeld geen goedkope meuk kokosolie. Dit levert enkel ongezonde chocolade op. Kijk voor meer info over het kiezen van de juiste kokosolie hier.  Er is wel een minpunt aan deze chocolade: in de zomermaanden ( bij een kamertemperatuur van boven de 20 graden)  zal de chocolade zacht worden en bij hitte wegsmelten. Je moet de chocolade dan in de koelkast bewaren. Wil je de chocolade in de zomermaanden maken, moet je de chocolade wel in de koelkast laten harden en bewaren. Hoe maak je verrukkelijke chocolade?

SAM_4716

STAP EEN: kokosolie onder 40 graden laten smelten. Zorg dat de temperatuur waarin je de kokosolie tot olie laat smelten, onder de 40 graden blijft. Ik leg meestal mijn pot kokosolie in een bad met warm water van 40 graden.  Dit duurt even eer het is gesmolten, maar dit gebeurt vanzelf. Het hoeft uiteraard niet, je kunt de olie ook gewoon in een pannetje laten smelten. Dit kost alleen wat waardevolle voedingswaarde van de kokosolie. Voor ongeveer vijf grote stukjes chocolade heb je gemiddeld 9 eetlepels olie nodig, met twee eetlepels rauwe cacaopoeder of biologische magere cacaopoeder. Wil je echt pure, bittere chocolade, kies dan voor rauwe cacaopoeder. Deze kun je tegenwoordig ook al in diverse supermarkten vinden in het “ superfoods-schap”. Wil je gewone chocolade en vooral een chocolade die gewaardeerd wordt door kinderen, gebruik dan ongeveer drie eetlepels magere biologische cacaopoeder. Je kunt ook carobpoeder gebruiken, dit is mijn persoonlijke favoriet! Gebruik ook drie flinke eetlepels. 

SAM_4717

STAP TWEE: Zodra de kokosolie is gesmolten, roer je de olie door de cacaopoeder, de stevia chocolade druppels  ( ongeveer 4/5 druppels, of meer als je het iets zoeter wenst) en de vanille bourbon. Roer dit net zolang door, tot alle cacaopoeder goed is opgelost. Je kunt de massa meteen gebruiken, door alles in malletjes of andere gewenste vormpjes te gieten. Dit heeft ongeveer 24 uur nodig om hard te worden op een koele plek ( bijvoorbeeld buiten in de herfst/winterperiode) In de koelkast kan ook, maar de chocolade zal dan wit uitslaan. Je kunt het droogproces versnellen, door de massa kort terug te laten stollen in de koelkast. Dit duurt ongeveer 10 minuten. Zodra er zich een hard geworden rand vormt, haal het dan uit de koelkast en roer de massa goed door. Het begint vrijwel direct terug te stollen dus zorg ervoor, dat je de malletjes klaar hebt om meteen over te gieten.

SAM_4718

Dit kun je vervolgens op een koele plek twee/drie uur hard laten worden. KLAAR is je eigen gezonde chocolade! 😉  De chocolade kan mogelijk wit uitslaan, dit heeft verder geen enkele invloed op de smaak. 

CHOCOLADE MAKEN MET CACAOBOTER

Je kunt vrijwel op dezelfde manier ook chocolade maken met biologische cacaoboter. Ook hier is het belangrijk, dat je voor de juiste producten kiest. We kunnen bijvoorbeeld in toko’s cacaoboter kopen, maar deze soorten zijn niet zuiver en bevatten in het ergste geval additieven. Kies voor biologische varianten, deze kun je tegenwoordig ook in supermarkten vinden. De werkwijze is bijna hetzelfde als met kokosolie, ook hier heb je enkel cacaoboter, stevia, vanille en cacao nodig. Een voordeel met cacaoboter is, dat het hard blijft bij kamertemperaturen van 20 graden. En je kunt de chocolade ook in de zomermaanden goed buiten de koelkast bewaren. Nadeel is dat cacaoboter erg duur is. 

SAM_4671

Gebruik voor ongeveer vijf/zes stukken chocolade 150 gram cacaoboter, enkele druppels stevia, twee eetlepels rauwe cacaopoeder/ drie eetlepels magere biologische cacaopoeder, en wat vanille bourbon. Doe de brokjes cacaoboter in een pannetje, samen met de druppels en vanille en laat dit al roerend smelten. Als de massa is gesmolten, de cacao toevoegen en flink roeren. Giet de kokende massa direct in de vormpjes. Laat dit op een koele plek ( liefst buiten de koelkast) uitharden. 

DE VOORDELEN VAN HOMEMADE CHOCOLADE:

– Je gebruikt maar drie/vier ingrediënten.

– De ingrediënten zijn 100% zuiver, natuurlijk, en voedzaam

– Je behoudt de complete regie over je eigen voeding

– De chocolade is erg gezond, heeft vele voedingswaarde.

– Je maakt het super-eenvoudig, snel en gemakkelijk.

Net als bij fabriekschocolade moet je de consumptie van homemade chocolade niet overdrijven. Eet er geen schalen tegelijk van op. Als je iedere dag een stukje chocolade eet, heeft dit de gunstige effecten op de gezondheid.

VARIEREN MET HOMEMADE CHOCOLADE

Je kunt met je eigen chocolade alles maken wat je wenst.

SAM_4673

Je kunt bijvoorbeeld deze verrukkelijke dunne chocolade plakken maken, die je ter decoratie kunt gebruiken op/in toetjes en als chocolade waaier in ijs. Deze plak maak je met kokosolie chocolade: koel de chocolade niet terug in de koelkast, maar bekleed een bakplaat met bakpapier en schenk de massa op de plaat. Laat dit drogen en je hebt een dunne chocolade plak! 

SAM_4424

Je kunt met de terug gestolde chocolademassa ook alles wat je maar wenst met een verrukkelijk knapperige chocoladelaagje besmeren. Maak bijvoorbeeld deze onweerstaanbare cake eens! Klik hier om direct naar het recept te gaan.

Je kunt ook heerlijke chocolade flikken maken, door de kokosolie chocolademassa zonder terugstollen in vierkante vormpjes te gieten, maar dan een heel klein bodempje. Je krijgt dan flinterdunne flikken 😉

SAM_4682

Je kunt van alles toevoegen aan de chocolade. Bijvoorbeeld:

Gebruik geen natte ingrediënten, dit zorgt ervoor dat de chocolade niet hard wordt.

Wat vind jij van zelf chocolade maken? Ga je het proberen? Zo ja, hoor en zie ik erg graag jullie resultaten! 😉 Veel plezier! 

35 Reacties op “Hoe maak je zelf chocolade?

  1. Heel goed! Ik maak al een tijdje mijn eigen chocolade en gebruik 400 gram cacaopoeder op 600 gram kokosolie. Ik voeg er 100 gram vanillepoeder en 50 gram kaneel aan toe en idd ook wat keltisch zeezout + natuurlijk stevia naar smaak. Ik giet het mengsel terug in de kokosolie pot en bewaar het op kamer temp en schep dat dan uit. Ik drink smorgens een kop biologische koffie met een flinke schep van deze chocolade erin. Heerlijk mocca.

  2. Ik maak al jaren zelf mijn chocolade . Het is zo gebeurd en veel lekkerder dan eender welke chocolade uit de winkel.

  3. Een heel ander vraagje. Cacouboter
    Is dar net als kokosolie wit en neutraal en geen chocolade smaak.?
    Dan zou ik het misschien op brood kunnen eten er vervanging van roomboter of margarine of kokosolie?
    Ik vindt kokosolie niet lekker op brood????

    • Hai,
      Nee, cacaoboter is meestal in brokken verkrijgbaar. Er bestaat echter ook een smeerbare vorm, maar deze is moeilijk verkrijgbaar. Als je geen kokoolie op brood lust kun je kiezen voor biologsche roomboter. Warme groet!

  4. Chocolade blijft een erg verleidelijke snack, zelfs als het Biologisch, faitrade en weet ik wat allemaal nog meer is. Ga gauw eens proberen.

  5. Handig om te vermelden dat cacaoboter ook verwarmd moet wordt tot maximaal 40 gr. Anders veranderd de structuur en wordt het niet meer zo hard als dat het was.
    In het stuk staat ” giet de kokende massa” dat is anders dan 40 gr. 😉
    Wel vind ik de uitgebreide info weer leuk om te lezen!

    • Poeder? Dat is geen stevia. Wil je echt pure stevia ( sweet of sweet Xtra of intense, zie http://www.greensweet-stevia.nl) gebruiken dan kan de chocolade ook wat grover zijn van structuur en de suiker niet goed in de chocolade zijn opgenomen. Daarom zijn druppels echt beter. Warme groet!

        • kan, maar dan heb je gewoon suiker. Ik heb het zelf niet getest en weet dus ook niet hoe dat uitpakt en onthou dus dat het even zo goed suikers zijn. Ook slecht voor het gebit, overigens. Succes!

      • Stevia extract poeder wat je o.a. bij Pit&Pit kunt kopen is natuurlijk en bevatten geen enkele andere toevoeging. Dit is wat er bij het product staat “Onze steviolglycoside uit stevia is een erg zoete, puur extract dat uit de steviaplant wordt gehaald. Het bevat puur steviolglycoside uit Stevia en is dus niet vermengd met andere stoffen.”

        • Ik heb stevia plantjes (sommige tuincentra verkopen die) in mijn tuin staan. De blaadjes daarvan laat ik een paar weken goed drogen en stop ze dan in de blender (met het mesje voor zaden en noten).
          Dan krijg je echt wel steviapoeder????

  6. Hoi Monique,

    Hoe zit het met de nasmaak van de vloeibare stevia? Ik zie dat ze verschillende smaken aanbieden, maar in hoeverre heeft dat effect op de smaak?

    mvg

    Andrew

  7. Kan ik ook zelf gemalen cacao bonen gebruiken. Ik maal de bonen in de koffiemolen ! Had al wat geprobeerd, maar het mengt zich niet zo goed met de kokos olie.

  8. Ik gebruik 250 gram cacaoboter en 80 gram raw cacao. Ik gebruik amandelen 100 gram en om het wat zoeter te maken 3 eetlepels ahornsiroop en kokosbloesemsuiker. Die laatste neemt je lichaam langzaam op met weinig bloedspiegel verschillen. Dan doe ik er rozijnen en moer even bij en wat Keltisch grof zeezout.

  9. Je kunt van alles toevoegen aan de chocolade. Bijvoorbeeld:
    noten, zaden, pitten
    granola en/of muesli
    gedroogde zuidvruchten als krenten en rozijnen, gojibessen, moerbeien en inca bessen
    gedroogd fruit, zoals stukjes appel
    heerlijke kruiden en specerijen
    keltisch zeezout
    baobab poeder, macapoeder, lucumapoeder

    Muesli, krenten, rozijnen, appel, bevatten ook suiker als je dat evt toevoegt dan blijft ervan je suikervrije chocolade weinig over.

  10. Ik heb chocolade gemaakt met cacaoboter en een klein beetje kokosvet. De smaak is prima, maar het voelt zo vettig. Iemand een tip om dit te wat te verminderen?

    • Die vette smaak krijg je als je kokosvet gebruikt. Dat is hetzelfde als die chocolaatjes die in van die gekleurde aluminiumfolievormpjes zitten, die zijn ook vet van de kokosolie. Het enige wat je kan doen is de kokos weglaten.

    • ik heb net gelezen ipv kokos olie kan je ook roomboter gebruiken, is mischien wat minder vettig

  11. Ik maak mijn eigen pure chocolade van pure biologische raw cacao, en met 100% biologische rauwe extra vierge kokosolie, en weet u wat? Ik kwam erachter dat je helemaal verder niets hoeft toe te voegen doordat ik zin had ik chocolade maar geen vanille en andere ingredienten in huis had, dus ik maakte het gewoon met kokosolie en de cacao verder niets, en je hoeft verder gewoon niets er bij te doen, ook geen suiker! want de kokosolie geeft genoeg smaak en de 100% raw cacao ook! en de chocolade slaat niet wit uit als ik het uit de diepvries pak, en echt super lekker!!
    Echt veel lekkerder dan uit de winkels met alle suiker en palmvet troep!
    Ik vind het lekker zo, het maar eens!

  12. Graag toch even kort: cacaomassa zijn de gemalen cacaobonen, dus cacaopoeder EN cacaoboter. De extra cacaoboter die men soms toevoegt is dus gehaald uit een ander pak cacaomassa (cacaopoeder dat daar dan overblijft wordt ergens anders gebruikt). Witte chocolade bevat dus maar een deel van de cacaomassa n.l. de cacaoboter.

  13. Ha Monique, ik heb van de week donkere chocolade gemaakt maar wil ook de witte maken , wil jij mij vertellen hoe ?

    Warme groet ,Hetty

  14. ik wil graag melkchocolade maken maar dan zonder koemelk. i.v.m. koemelk allergie. Hoe pak ik dat aan. Lieve groetjes christine

    • @christine besseling
      Misschien kun je MCT-poeder gebruiken i.p.v. melkpoeder? Ik heb het nog niet geprobeerd.

      Met h❣️rtelijke groetjes, Carrie Tresoor

  15. dag Monique
    Bedankt voor het recept om zelf chocolade te maken! Ik ben er mee aan de slag gegaan en proef nu van mijn chocolade. Lekker, maar er is nog een probleempje 😊 Ik heb cacaoboter en biologische cacaopoeder gebruikt en voegde ook nog een extra eetlepel MCT olie toe. Het resultaat is dat de cacaoboter geschift is van de cacaopoeder bij het uitharden…Enig advies hoe ik dat volgende keer kan vermijden? Alvast bedankt, groetjes Werner

    • Flauw, maar eh… géén MCT-olie toevoegen? MCT-olie wordt pas hard bij temperaturen die een stuk lager liggen dan de gemiddelde kamertemperatuur (het blijft zelfs in de koelkast vaak lang vloeibaar), dus het zal je chocolade nooit goed laten mengen en uitharden. MCT-olie kan je makkelijk toevoegen aan smoothies en saladedressings e.d., dus om dat nu ook nog toe te voegen aan je chocolade lijkt me niet nodig. Het is al zo vet van zichzelf, dus je maakt het er ook niet lekkerder mee.

  16. Gisteren de chocolade gemaakt volgens jouw recept met cacaoboter, cacaopoeder en stevia chocolade, maar ik vind het helaas echt niet lekker. Het smaakt vooral naar een bitter blok vet en nadat het gesmolten is, proef je wat stevia (wat ik ook niet lekker vind, maar oké dat moet ik nog leren eten waarschijnlijk). Maar vooral dat het zo verschrikkelijk vet lijkt in vergelijking met chocolade uit de winkel (ik koop altijd minstens 70% bio fairtrade) bevalt me niet. Hetzelfde effect had ik met dit recept als ik het maakte met kokosolie. Die heb ik uit frustratie ook geprobeerd te maken met rauwe honing (werkt niet, want zakt naar de bodem voordat het is uitgehard) en daarna zelfs met rietsuiker (werkt ook niet geweldig, want lost slecht op). Het vette effect blijft helaas. Zou het helpen als ik het maak met pure cacaomassa en zoetstof (en evt. vanille) of maakt dat niks uit? Iemand al geprobeerd??

  17. Heerlijk! Ik hou er ook van! Klein detail: de tarwebloem in die variant van Damhert, zou dat niet gewoon van het koekje zijn waar de chocolade op zit?

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *